Sema Kimdir? Sema Müğənni Haqqında Məlumat
Yerin Qorunan Tavanı: Atmosfer
Ekser hallarda bizim xeberimiz olmadığı halda her planete olduğu kimi, Yere de çoxlu sayda meteorit düşür. Diger planetlere düşdükde neheng kraterler meydana getiren bu meteoritlerin Yere zerer vermemelerinin sebebi planetimizi ehate eden atmosferin düşen meteoritlere qarşı güclü müqavimet göstermesidir. Meteorit bu müqavimete çox dözmür ve sürtünme neticesinde yanaraq kütlesinin böyük hissesini itirir. Belelikle, böyük felaketlere sebeb ola bilen bu tehlüke atmosfer sayesinde aradan qaldırılır.
Göy üzünün “qorunmuş tavan” olmasının en mühüm nümunelerinden biri Yeri ehate eden maqnetik sahedir. Atmosferin en yuxarı tebeqesi “Van Allen” adlandırılan maqnetik qurşaqdan ibaretdir. Bu qurşaq Yerin nüvesinin malik olduğu xüsusiyyetler neticesinde emele gelmişdir.
Nüve demir ve nikel kimi maqnetik xüsusiyyeti olan ağır elementleri ehtiva edir. Ancaq daha mühüm olan budur ki, nüve iki ferqli formadan ibaretdir: daxili nüve berk, xarici nüve ise maye halındadır. Nüvenin bu iki tebeqesi bir-biri etrafında hereket edir. Bu hereket ağır metallar üzerinde bir növ maqnitleşme tesiri yaradaraq maqnetik sahe emele getirir. Van Allen qurşaqları mehz bu maqnetik sahenin atmosferin kenarına çatan hissesidir. Bu maqnetik sahe sayesinde Yer küresi kosmosdan gelen tehlükelere qarşı qorunur.Bu tehlükelerden biri de “Güneş külekleri”dir. Güneş Yere istilik ve işıqdan başqa radiasiya ile birlikde süreti saatda 1.5 milyon kilometre çatan proton ve elektronlardan ibaret külek de gönderir. Güneş külekleri Yerden 40.000 mil (64.373 km) mesafedeki maqnetik halqalar çeken Van Allen qurşaqlarından keçe bilmirler. Zerrecik yağışı formasındakı güneş küleyi bu maqnetik sahe ile qarşılaşır ve ayrılaraq bu sahenin etrafından axır. Güneşden gelen rentgen ve ultrabenövşeyi şüalarının böyük hissesi ise atmosfer terefinden udulur. Bu udulma olmadan yer üzünde heyatın olması mümkün deyil.
Etrafımızı ehate eden atmosfer qurşaqları sadece zerersiz miqdarda olan şüaların, radiodalğaların ve görünen işığın Yere çatmasına imkan veren keçirici xüsusiyyete malikdir. Eger atmosfer bu keçirici xüsusiyyetden mehrum olsaydı, ne xeberleşme dalğalarından istifade eder, ne de heyatın temeli olan gün işığını elde ede bilerdik.
Yer küresini ehate eden ozon tebeqesi de Güneşden gelen ve canlılar üçün zererli olan ultrabenövşeyi şüaların yere çatmasının qarşısını alır. Güneşden gelen ultrabenövşeyi şüaların yer üzündeki bütün canlıları öldürecek miqdarda artıq enerji yükü var. Buna göre Yerde heyatın mövcud olması üçün göyü üzünün “qorunmuş tavan”ına ozon tebeqesi de elave edilmişdir.
Qısaca desek, eger Yerin nüvesinin maqnetik sahe emele getiren xüsusiyyeti, elece de atmosfer zerreli şüaları süzen quruluşda ve terkibde olmasaydı, şübhesiz, Yerde heyatdan eser-elamet olmazdı.
Meselen, Mars planetinin nüvesi berkdir ve buna göre etrafında da maqnetik qoruma sahesi yoxdur. Marsın böyüklüyü Yer küresi kimi olmadığı üçün nüvesinde maye hisseni emele getiren tezyiq yoxdur. Bundan elave, planetin uyğun böyüklükde olması da maqnetik sahe üçün kifayet deyil. Meselen, Veneranın diametri texminen Yerinki qederdir. Kütlesi Yerin kütlesinden sadece 2% azdır ve çekisi de demek olar ki, Yerin çekisine beraberdir. Ona göre, hem tezyiq baxımından, hem de diger sebeblerle Venerada da metallik maye nüve hissesi emele gelmelidir. Buna baxmayaraq, Venerada maqnetik sahe yoxdur. Bunun sebebi Veneranın Yere nisbeten daha yavaş fırlanmasıdır. Yer öz oxu etrafında bir güne, Venera ise 243 güne fırlanır.
Yerin “qorunmuş tavan”ını emele getiren maqnetik sahenin mövcud olması üçün Ayın ve qonşu planetlerin ölçüleri ve Yerle aralarındakı mesafeleri de vacibdir. Qonşu planetlerden biri hal-hazırkı veziyyetinden böyük olsa, bu halda hemin planetde güclü cazibe qüvvesi olardı. Bu planetin malik olacağı güclü cazibe qüvvesi Yerin nüvesindeki berk ve maye tebeqelerin hereket süretini deyişdirer, bu günkü formada maqnetik sahenin emele gelmesine mane olardı. Qısası, Yer atmosferinin “qorunmuş tavan” xüsusiyyetine malik olması üçün Yerin nüvesinin quruluşu, fırlanma süreti, planetlerarası mesafe ve planetlerin kütleleri kimi bir çox amil en uyğun cehetde birleşmelidir.
== Göy ==
Yer küresi üzerinden kainatın qörünen hissesi. Gündüzler atmosferin güneş şualarının spektrinin, fergli reng dalğalarını eks etdirerek yere yöneltdiyinden, sema bu reglere boyanır (adeten mavi reng). Ve bu effekt neticesinde ulduzlardan qelen zeif şualanma adi qözle qörünmez olur. Geceler ise atmosferin şeffaf olduğundan, semada kainatın derinliklerinden qelen, ulduzlarin ve diger sema cismlerinin işıltısını müşahide etmek mümkündür.
Ekser hallarda bizim xeberimiz olmadığı halda her planete olduğu kimi, Yere de çoxlu sayda meteorit düşür. Diger planetlere düşdükde neheng kraterler meydana getiren bu meteoritlerin Yere zerer vermemelerinin sebebi planetimizi ehate eden atmosferin düşen meteoritlere qarşı güclü müqavimet göstermesidir. Meteorit bu müqavimete çox dözmür ve sürtünme neticesinde yanaraq kütlesinin böyük hissesini itirir. Belelikle, böyük felaketlere sebeb ola bilen bu tehlüke atmosfer sayesinde aradan qaldırılır.
Göy üzünün “qorunmuş tavan” olmasının en mühüm nümunelerinden biri Yeri ehate eden maqnetik sahedir. Atmosferin en yuxarı tebeqesi “Van Allen” adlandırılan maqnetik qurşaqdan ibaretdir. Bu qurşaq Yerin nüvesinin malik olduğu xüsusiyyetler neticesinde emele gelmişdir.
Nüve demir ve nikel kimi maqnetik xüsusiyyeti olan ağır elementleri ehtiva edir. Ancaq daha mühüm olan budur ki, nüve iki ferqli formadan ibaretdir: daxili nüve berk, xarici nüve ise maye halındadır. Nüvenin bu iki tebeqesi bir-biri etrafında hereket edir. Bu hereket ağır metallar üzerinde bir növ maqnitleşme tesiri yaradaraq maqnetik sahe emele getirir. Van Allen qurşaqları mehz bu maqnetik sahenin atmosferin kenarına çatan hissesidir. Bu maqnetik sahe sayesinde Yer küresi kosmosdan gelen tehlükelere qarşı qorunur.Bu tehlükelerden biri de “Güneş külekleri”dir. Güneş Yere istilik ve işıqdan başqa radiasiya ile birlikde süreti saatda 1.5 milyon kilometre çatan proton ve elektronlardan ibaret külek de gönderir. Güneş külekleri Yerden 40.000 mil (64.373 km) mesafedeki maqnetik halqalar çeken Van Allen qurşaqlarından keçe bilmirler. Zerrecik yağışı formasındakı güneş küleyi bu maqnetik sahe ile qarşılaşır ve ayrılaraq bu sahenin etrafından axır. Güneşden gelen rentgen ve ultrabenövşeyi şüalarının böyük hissesi ise atmosfer terefinden udulur. Bu udulma olmadan yer üzünde heyatın olması mümkün deyil.
Etrafımızı ehate eden atmosfer qurşaqları sadece zerersiz miqdarda olan şüaların, radiodalğaların ve görünen işığın Yere çatmasına imkan veren keçirici xüsusiyyete malikdir. Eger atmosfer bu keçirici xüsusiyyetden mehrum olsaydı, ne xeberleşme dalğalarından istifade eder, ne de heyatın temeli olan gün işığını elde ede bilerdik.
Yer küresini ehate eden ozon tebeqesi de Güneşden gelen ve canlılar üçün zererli olan ultrabenövşeyi şüaların yere çatmasının qarşısını alır. Güneşden gelen ultrabenövşeyi şüaların yer üzündeki bütün canlıları öldürecek miqdarda artıq enerji yükü var. Buna göre Yerde heyatın mövcud olması üçün göyü üzünün “qorunmuş tavan”ına ozon tebeqesi de elave edilmişdir.
Qısaca desek, eger Yerin nüvesinin maqnetik sahe emele getiren xüsusiyyeti, elece de atmosfer zerreli şüaları süzen quruluşda ve terkibde olmasaydı, şübhesiz, Yerde heyatdan eser-elamet olmazdı.
Meselen, Mars planetinin nüvesi berkdir ve buna göre etrafında da maqnetik qoruma sahesi yoxdur. Marsın böyüklüyü Yer küresi kimi olmadığı üçün nüvesinde maye hisseni emele getiren tezyiq yoxdur. Bundan elave, planetin uyğun böyüklükde olması da maqnetik sahe üçün kifayet deyil. Meselen, Veneranın diametri texminen Yerinki qederdir. Kütlesi Yerin kütlesinden sadece 2% azdır ve çekisi de demek olar ki, Yerin çekisine beraberdir. Ona göre, hem tezyiq baxımından, hem de diger sebeblerle Venerada da metallik maye nüve hissesi emele gelmelidir. Buna baxmayaraq, Venerada maqnetik sahe yoxdur. Bunun sebebi Veneranın Yere nisbeten daha yavaş fırlanmasıdır. Yer öz oxu etrafında bir güne, Venera ise 243 güne fırlanır.
Yerin “qorunmuş tavan”ını emele getiren maqnetik sahenin mövcud olması üçün Ayın ve qonşu planetlerin ölçüleri ve Yerle aralarındakı mesafeleri de vacibdir. Qonşu planetlerden biri hal-hazırkı veziyyetinden böyük olsa, bu halda hemin planetde güclü cazibe qüvvesi olardı. Bu planetin malik olacağı güclü cazibe qüvvesi Yerin nüvesindeki berk ve maye tebeqelerin hereket süretini deyişdirer, bu günkü formada maqnetik sahenin emele gelmesine mane olardı. Qısası, Yer atmosferinin “qorunmuş tavan” xüsusiyyetine malik olması üçün Yerin nüvesinin quruluşu, fırlanma süreti, planetlerarası mesafe ve planetlerin kütleleri kimi bir çox amil en uyğun cehetde birleşmelidir.
== Göy ==
Yer küresi üzerinden kainatın qörünen hissesi. Gündüzler atmosferin güneş şualarının spektrinin, fergli reng dalğalarını eks etdirerek yere yöneltdiyinden, sema bu reglere boyanır (adeten mavi reng). Ve bu effekt neticesinde ulduzlardan qelen zeif şualanma adi qözle qörünmez olur. Geceler ise atmosferin şeffaf olduğundan, semada kainatın derinliklerinden qelen, ulduzlarin ve diger sema cismlerinin işıltısını müşahide etmek mümkündür.
